ΚΟΥΦΟΝΗΣΙ ΣΗΤΕΙΑΣ Η ΔΗΛΟΣ ΤΟΥ ΛΙΒΥΚΟΥ
Κοντά στις νοτιοανατολικές ακτές της Κρήτης, εκεί που το Λιβυκό πέλαγος σβήνει τήν ορμή του, αναδύεται μέσα από τα κύματα ένα μικρό ακατοίκητο νησί,το Κουφονήσι. Το 1976 η αρχαιολογική σκαπάνη του Νίκου Παπαδάκη εισχώρησε για πρώτη φορά στό αμουδερό του έδαφος...
Τα τελευταία χρόνια το Κουφονήσι, η Λεύκη των αρχαίων άρχισε να προκαλεί το παγκόσμιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον.
Τρία μίλια χωρίζουν το Κουφονήσι απο τις ΝΑακτές της Κρήτης και όμως οι πιο πολλοί Κρητικοί το αγνοούν.Σκεπασμένο με άμμο, χωρίς βλάστηση και νερά,δύσκολα προσιτό απο τις απέναντι ακτές, φαντάζει σαν παρανυχίδα των γεωλογικών μεταβολών τησ περιοχής.
ΤΟ ΞΥΠΝΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
Η αρχαιολογική σκαπάνη που χτύπησε στα σπλάχνα της γης του το 1976, μετάτρεψε το Κουφονήσι στο πιο σημαντικό νησί των Κρητικών ακτών απο ιστορικήκαι αρχαιολογική άποψη.
Η Δήλος του Λυβικού, εκτός απο την μεγάλη πυκνότητα των αρχαίων του ερειπίων σε παρθένο ανασκαπτικά εδαφος,έπαιξε και ενα πολύ σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της περιοχής.
2000 χρόνια πρίν το ερηνονήσι αυτό ήταν γεμάτο ζωή και ευφορία, πλούσιο και σημαντικό, σταθμός του ταξιδιώτη και του διαμετακομιστικού εμπορίου πρός και απο τηνΑίγυπτο, τόπος λατρείας και εορτών, μήλο της έριδας των δυο πιο υσχυρών πόλεων της ανατολικής Κρήτης.
Μια αρχαία επιγραφή και ένασ παρατηρητικόσ Αγγλος περιηγητής στάθηκαν η αφορμή για νά αρχίσσει το ξετύλιγμα στο νήμα της ιστορίας του νησιού.Στο παλιό βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας της Ακρωτηριανής,γνωστό σήμερα σαν Τοπλού,18 χιλ. απο την πόλη της Σητείας, μια μισοσβησμένη από τη φθορά του χρόνου επιγραφή, εντοιχισμένη στην πρόσοψη του παρεκκλησιού, αποτελεί ένα από τα πιό σημαντικά επιγραφικά ντοκουμέντα για τη γνώση της αρχαίας ιστορίας της ανατολικής Κρήτης.
Πρόκειται για την περίφημη ''Διαιτησία των Μαγνήτων '' όπου οι κάτοικοι της μικρασιατικής Μαγνησίας του Μαιάνδρου,έντεχνα επιλεγμένοιαπό τους Ρωμαίους, προσπαθούν να βρούν τη δίκαιη λύση στις οριακές διαφορές των δυο πιο σπουδαίων πόλεων της περιοχής;της Ιτάνου και της Ιεράπυτνας.
Το πιο σπουδαίο είναι,ότι ενώ η απόφαση αυτή δικαιώνει τους Ιτάνιους, το 1919 βρέθηκε τμήμα άλλης επιγραφής που το κείμενο της- αν και πολύ φθαρμένο- αναφέρεται στο κείμενο της τρίτης διαιτησίας και φαίνεται σαφέστατα,ότι πρόκειται για μια νέα έφεση των Ιεραπυτνίων!
Από την επιγραφή της διαιτησίας πληροφορούμαστε και το αρχαίο όνομα του Κουφονησιού που ήταν Λεύκη ή Λευκή,όνομα που πιθανότατα πήρε απο τα άσπρα βράχια των ακτών της. Τήν ταύτιση του Κουφονησιού με την Λεύκη μας επιβεβαιώνουν τα ανασκαφικά δεδομένα αλλά και η ακριβής θέση της τελευταίας που μας δίνει ο Πλίνιος στη φυσική ιστορία (βιβλίοIV,12,61) .
Πρώτος ο Άγγλος υπονάυαρχος Τ. Β. SPRAT, επισκέπτεται στα μέσα του 19ου αιώνα το Κουφονήσι και παρατηρεί πολλά απο τα ενδιαφέροντα ερείπια του νησιού, που τότε σώζονταν σε καλύτερη κατάσταση, προτού ο χρόνος και η ανθρώπινη επέμβαση τα αποτελειώσουν.
το 1903 οι αρχαιολόγοι R. BOSANQUET καιC.T. CURRELY πηγαίνουν ένα απόγευμα στο κουφονήσι ,βαδίζουν στα χνάρια του SPRATT και δημοσιεύουν τις παρατηρήσεις του. Το 1970 έναε Αμερικανός αρχαιολόγος ο ALBERT LEONARD jr βρίσκεται στο νησί και παρατηρεί προσεκτικότερα όσα είχαν γραφτεί και εντοπιστεί απο τούς προυγούμενους και δημοσεύει και αυτός με την σειρά του ένα άρθρο πιό αναλυτικό.
Το 1975 γίνεται η πρώτη επίσκεψη του Έλληνα αρχαιολόγου Νίκου Παπαδάκη με την βοήθεια του ωκεανογραφικού ''Καλυψώ'' του J. Cousteau, που εξελίχθηκε σε μια οδυνηρή περιπέτεια, λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής.
Η πρώτη εντυπωσιακή εμπειρία ληρθε ότανσκάβοντα αποκάλυψαν ενα ολοκληρωμένο θέατρο σε βάθος 6 μέτρων. Τό σκηνικό οικοδόμημα αποτελείται απο προσκήνιο, ύποσκήνιο, κλυρια σκηνή και τα δυο παρασκήνια στα πλάλια από τα οποία, το δυτικό με την αντίστοιχη πάροδο, έχουν καταστραφεί εντελώς. Οι ανασκαφές έφεραν στο προσκήνιο ενα μεγάλο σπίτι με οκτώ δωμάτια.
Το ψάρεμα τησ πορφύρας και η κατεργασία της ήταν η κύρια ασχολία των κατοίκων της,και η τέχνη αυτή περνούσε απο γενιά σε γενιά.Η πολύτιμη αυτή βαφή θεωρείται συροφοινικική εφεύρεση που γρήγορα έγινε γνωστή και στήνυπόλοιπη Μεσόγειο και η κατεργασία τησ έφθασε σε μεγάλη ακμή στα ελληνιστικά και ρωμαικά χρόνια.Ήταν τόσο εκτυφλωτική η παρουσία της υπέροχης αυτής βαφής, ώστε ακόμα και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες προσπάθησαν να κρατήσουν γι' αυτούς και τα μέλη των οικογενειών τους το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τη βαφή αυτή,Ο Νέρωνας έβγαλε νόμο που τιμωρούσε κάθε κοινό πολίτη που θα φορούσε ρούχα από μαλλί ή μετάξι βαμμένο με πορφύρα,Ο Θεόπομπος γράφει ότι η βαφή της πορφύρας ζυγιζόταν με ίσου βάρους ασήμι.
Οι κάτοικοι της Λεύκησ, άριστοι γνώστες της κατεργασίας της πορφύρας, με τα εργαστήρια τους εξυπηρετούσαν αρχικά τις ανάγκες των ηγεμόνων της Κρήτης και της Αιγύπτου, αλλά στα χρόνια του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου (283-246 π.χ.) που είχε ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις με την Ιτανο τη μητρόπολη τυς Λεύκης,, η χρήση της πορφυρένιας βαφής πέρασε και στα λαικά στρώματα. Επιπλέον σταμάτησε να είναι βαφή αποκλειστικά ενδυμάτων και χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα είδη, όπως σε χαλιά και κλινοσκεπάσματα. Σε αιγυπτιακούς πάπυρους του 1ου μ.χ. αιώνα αναφέρονται συνταγές ύφανσης και βαφής πορφυρών ενδυμάτων, που προορίζονταν για ιδιώτες.Πάντως η χρήση της βαφής αυτής απο τα λαικά στρώματα κατέληξε, λόγω της πανάκριβης πρώτης ύλης, σε διάφορες προσμίξεις και συνδιασμούς με άλλες ουσίες, όπως νερό, φυτά, άλλα κοχύλια ακόμα και ούρα!
Γι' αυτόν το λόγο η Λεύκη έγινε το μήλο της έριδας των δυο μεγάλων δυνάμεων της περιοχής, της Ιτάνου και της Ιεράπυτνας. Και οι δυο αγωνίστηκαν με πρωτοφανές πείσμα για να κρατήσουν το πλουτοφόρο αυτό νησί, η καθεμιά για λογαριασμό της. Κι έτσι εξηγείται γιατί οι Πτολεμαίοι στο πρώτο κάλεσμα των Ιτανίων έστειλαν φρουρά να εγκατασταθεί εκεί.
Το χρήμα που έμπαινε στο νησί τησ πορφύρας τους σπόγγους και την αλιεία, δημιούργησε μια εμπορικοαστική τάξη που απέδιδε χρυσοφόρο συνάλλαγμα στην μητρόπολη και κρατούσε μεγάλο μέρος για τις δικές της ανάγκες, τις γιορτές, τα θέατρα και τα ταξίδια. Φυσικά το πιο μεγάλο μέρος πήγαινε στις εισαγωγές τροφίμων και άλλων προιόντων, που οι Λευκιανοί ήταν υποχρεωμένοι να αγοράζουν απο αλλού,όπως λάδι, σιτηρά τυροκομικά, κρασί, μάρμαρο. Τους σπόγγους τους έπιαναν βουτώντας στη γύρω περιοχή, όπου ακόμα και σήμερα έχει ''πάγκους'' με σφουγγάρια. Τά έβγαζαν με πλεκτά καλάθια, τα σκότωναν, τα ξέραιναν με ασβέστη, τα κούρευαν και τα χρησιμοποιούσαν για διάφορες οικιακές και βιοτεχνικές χρήσεις .
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΗΣ
Τα ανασκαφικά συμπεράσματα μας μιλούν για μια βίαιη καθολική καταστροφή.Όλα σταματουν στο τέλος του 4ου αιώνα , στα χρονια του Μεγάλου Θεοδοσίου. Βάρβαροι επιδρομείς ή φανατικοί Χριστιανοί ή και οι δυο μαζί, μετέτρεψαν σε ερείπια τα οικοδομήματα της Λεύκης και ανάγκασαν τούς κατοίκους της , να ζητήσουν προστασία στο εσωτερικό τησ Ανατολικής Κρήτης. Οι ανασκαφές που συνεχίζονται θα μας δώσουν πιο ολοκληρωμένες απαντήσεις. Το νησί μετά την καταστροφή του δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ.
Τα τελευταία χρόνια το Κουφονήσι, η Λεύκη των αρχαίων άρχισε να προκαλεί το παγκόσμιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον.
Τρία μίλια χωρίζουν το Κουφονήσι απο τις ΝΑακτές της Κρήτης και όμως οι πιο πολλοί Κρητικοί το αγνοούν.Σκεπασμένο με άμμο, χωρίς βλάστηση και νερά,δύσκολα προσιτό απο τις απέναντι ακτές, φαντάζει σαν παρανυχίδα των γεωλογικών μεταβολών τησ περιοχής.
ΤΟ ΞΥΠΝΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
Η αρχαιολογική σκαπάνη που χτύπησε στα σπλάχνα της γης του το 1976, μετάτρεψε το Κουφονήσι στο πιο σημαντικό νησί των Κρητικών ακτών απο ιστορικήκαι αρχαιολογική άποψη.
Η Δήλος του Λυβικού, εκτός απο την μεγάλη πυκνότητα των αρχαίων του ερειπίων σε παρθένο ανασκαπτικά εδαφος,έπαιξε και ενα πολύ σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της περιοχής.
2000 χρόνια πρίν το ερηνονήσι αυτό ήταν γεμάτο ζωή και ευφορία, πλούσιο και σημαντικό, σταθμός του ταξιδιώτη και του διαμετακομιστικού εμπορίου πρός και απο τηνΑίγυπτο, τόπος λατρείας και εορτών, μήλο της έριδας των δυο πιο υσχυρών πόλεων της ανατολικής Κρήτης.
Μια αρχαία επιγραφή και ένασ παρατηρητικόσ Αγγλος περιηγητής στάθηκαν η αφορμή για νά αρχίσσει το ξετύλιγμα στο νήμα της ιστορίας του νησιού.Στο παλιό βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας της Ακρωτηριανής,γνωστό σήμερα σαν Τοπλού,18 χιλ. απο την πόλη της Σητείας, μια μισοσβησμένη από τη φθορά του χρόνου επιγραφή, εντοιχισμένη στην πρόσοψη του παρεκκλησιού, αποτελεί ένα από τα πιό σημαντικά επιγραφικά ντοκουμέντα για τη γνώση της αρχαίας ιστορίας της ανατολικής Κρήτης.
Πρόκειται για την περίφημη ''Διαιτησία των Μαγνήτων '' όπου οι κάτοικοι της μικρασιατικής Μαγνησίας του Μαιάνδρου,έντεχνα επιλεγμένοιαπό τους Ρωμαίους, προσπαθούν να βρούν τη δίκαιη λύση στις οριακές διαφορές των δυο πιο σπουδαίων πόλεων της περιοχής;της Ιτάνου και της Ιεράπυτνας.
Το πιο σπουδαίο είναι,ότι ενώ η απόφαση αυτή δικαιώνει τους Ιτάνιους, το 1919 βρέθηκε τμήμα άλλης επιγραφής που το κείμενο της- αν και πολύ φθαρμένο- αναφέρεται στο κείμενο της τρίτης διαιτησίας και φαίνεται σαφέστατα,ότι πρόκειται για μια νέα έφεση των Ιεραπυτνίων!
Πρώτος ο Άγγλος υπονάυαρχος Τ. Β. SPRAT, επισκέπτεται στα μέσα του 19ου αιώνα το Κουφονήσι και παρατηρεί πολλά απο τα ενδιαφέροντα ερείπια του νησιού, που τότε σώζονταν σε καλύτερη κατάσταση, προτού ο χρόνος και η ανθρώπινη επέμβαση τα αποτελειώσουν.
Το 1975 γίνεται η πρώτη επίσκεψη του Έλληνα αρχαιολόγου Νίκου Παπαδάκη με την βοήθεια του ωκεανογραφικού ''Καλυψώ'' του J. Cousteau, που εξελίχθηκε σε μια οδυνηρή περιπέτεια, λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής.
Η πρώτη εντυπωσιακή εμπειρία ληρθε ότανσκάβοντα αποκάλυψαν ενα ολοκληρωμένο θέατρο σε βάθος 6 μέτρων. Τό σκηνικό οικοδόμημα αποτελείται απο προσκήνιο, ύποσκήνιο, κλυρια σκηνή και τα δυο παρασκήνια στα πλάλια από τα οποία, το δυτικό με την αντίστοιχη πάροδο, έχουν καταστραφεί εντελώς. Οι ανασκαφές έφεραν στο προσκήνιο ενα μεγάλο σπίτι με οκτώ δωμάτια.
Το ψάρεμα τησ πορφύρας και η κατεργασία της ήταν η κύρια ασχολία των κατοίκων της,και η τέχνη αυτή περνούσε απο γενιά σε γενιά.Η πολύτιμη αυτή βαφή θεωρείται συροφοινικική εφεύρεση που γρήγορα έγινε γνωστή και στήνυπόλοιπη Μεσόγειο και η κατεργασία τησ έφθασε σε μεγάλη ακμή στα ελληνιστικά και ρωμαικά χρόνια.Ήταν τόσο εκτυφλωτική η παρουσία της υπέροχης αυτής βαφής, ώστε ακόμα και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες προσπάθησαν να κρατήσουν γι' αυτούς και τα μέλη των οικογενειών τους το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τη βαφή αυτή,Ο Νέρωνας έβγαλε νόμο που τιμωρούσε κάθε κοινό πολίτη που θα φορούσε ρούχα από μαλλί ή μετάξι βαμμένο με πορφύρα,Ο Θεόπομπος γράφει ότι η βαφή της πορφύρας ζυγιζόταν με ίσου βάρους ασήμι.
Οι κάτοικοι της Λεύκησ, άριστοι γνώστες της κατεργασίας της πορφύρας, με τα εργαστήρια τους εξυπηρετούσαν αρχικά τις ανάγκες των ηγεμόνων της Κρήτης και της Αιγύπτου, αλλά στα χρόνια του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου (283-246 π.χ.) που είχε ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις με την Ιτανο τη μητρόπολη τυς Λεύκης,, η χρήση της πορφυρένιας βαφής πέρασε και στα λαικά στρώματα. Επιπλέον σταμάτησε να είναι βαφή αποκλειστικά ενδυμάτων και χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα είδη, όπως σε χαλιά και κλινοσκεπάσματα. Σε αιγυπτιακούς πάπυρους του 1ου μ.χ. αιώνα αναφέρονται συνταγές ύφανσης και βαφής πορφυρών ενδυμάτων, που προορίζονταν για ιδιώτες.Πάντως η χρήση της βαφής αυτής απο τα λαικά στρώματα κατέληξε, λόγω της πανάκριβης πρώτης ύλης, σε διάφορες προσμίξεις και συνδιασμούς με άλλες ουσίες, όπως νερό, φυτά, άλλα κοχύλια ακόμα και ούρα!
Γι' αυτόν το λόγο η Λεύκη έγινε το μήλο της έριδας των δυο μεγάλων δυνάμεων της περιοχής, της Ιτάνου και της Ιεράπυτνας. Και οι δυο αγωνίστηκαν με πρωτοφανές πείσμα για να κρατήσουν το πλουτοφόρο αυτό νησί, η καθεμιά για λογαριασμό της. Κι έτσι εξηγείται γιατί οι Πτολεμαίοι στο πρώτο κάλεσμα των Ιτανίων έστειλαν φρουρά να εγκατασταθεί εκεί.
Το χρήμα που έμπαινε στο νησί τησ πορφύρας τους σπόγγους και την αλιεία, δημιούργησε μια εμπορικοαστική τάξη που απέδιδε χρυσοφόρο συνάλλαγμα στην μητρόπολη και κρατούσε μεγάλο μέρος για τις δικές της ανάγκες, τις γιορτές, τα θέατρα και τα ταξίδια. Φυσικά το πιο μεγάλο μέρος πήγαινε στις εισαγωγές τροφίμων και άλλων προιόντων, που οι Λευκιανοί ήταν υποχρεωμένοι να αγοράζουν απο αλλού,όπως λάδι, σιτηρά τυροκομικά, κρασί, μάρμαρο. Τους σπόγγους τους έπιαναν βουτώντας στη γύρω περιοχή, όπου ακόμα και σήμερα έχει ''πάγκους'' με σφουγγάρια. Τά έβγαζαν με πλεκτά καλάθια, τα σκότωναν, τα ξέραιναν με ασβέστη, τα κούρευαν και τα χρησιμοποιούσαν για διάφορες οικιακές και βιοτεχνικές χρήσεις .
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΗΣ
Τα ανασκαφικά συμπεράσματα μας μιλούν για μια βίαιη καθολική καταστροφή.Όλα σταματουν στο τέλος του 4ου αιώνα , στα χρονια του Μεγάλου Θεοδοσίου. Βάρβαροι επιδρομείς ή φανατικοί Χριστιανοί ή και οι δυο μαζί, μετέτρεψαν σε ερείπια τα οικοδομήματα της Λεύκης και ανάγκασαν τούς κατοίκους της , να ζητήσουν προστασία στο εσωτερικό τησ Ανατολικής Κρήτης. Οι ανασκαφές που συνεχίζονται θα μας δώσουν πιο ολοκληρωμένες απαντήσεις. Το νησί μετά την καταστροφή του δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου